Momenteel wordt veel over nitraatuitspoeling gesproken. Automatisch ontstaan dan ook veel vragen. Zoals: Op welk moment kun je het beste meten? Heeft droogte invloed op de hoeveelheid nitraatuitspoeling? Wat doet een vanggewas tegen nitraatuitspoeling? En waarom meet het waterschap andere hoeveelheden nitraat dan ik met de NitraatApp?
In dit artikel gaan we in op veelgestelde vragen over (het meten van) nitraatuitspoeling en delen we enkele slimme maatregelen om uitspoeling zo veel mogelijk te voorkomen! Heb je nog aanvullende vragen? Mail die dan naar overijssel@vruchtbarekringloop.nl. Wij gaan op zoek naar een antwoord!
In dierlijke mest zit nitraatstikstof, een stof die het gewas gebruikt om te groeien. Een plant kan maar een beperkte hoeveel nitraat opnemen. Is er teveel, dan spoelt het overtollige nitraat uit de wortelzone naar het grondwater of oppervlaktewater toe. Het risico is het grootst op zand- en lössgrond en gebeurt vooral voor in de herfst en bij hevige regenval.
Te hoge concentraties nitraat is slecht voor de kwaliteit van het grondwater en de omgeving en willen we vooral voorkomen in gebieden waar water wordt gewonnen. Daarom mag één liter grond- of oppervlaktewater volgens de Europese Nitraatrichtlijn niet meer dan 50 milligram nitraat bevatten. Daarnaast wil je als ondernemer vanuit kostenoogpunt mineralenverliezen zoveel mogelijk voorkomen: mineralen beter benutten levert hogere gewasopbrengsten en een besparing van de (kunstmest)aanvoer op.
Vanggewassen worden internationaal erkend als maatregel die nitraatuitspoeling (en ook bodemerosie) kan verminderen en de bodemkwaliteit kan bevorderen. Het vanggewas kan een deel van het nitraat dat na de oogst nog in de bodem zit alsnog opnemen. Voorwaarde is dat er tijdig wordt geoogst en ingezaaid, zodat het vanggewas zich nog goed kan ontwikkelen. Er zijn veel onderzoeken gedaan naar de effecten van een vanggewas, zie bijvoorbeeld dit onderzoek van de WUR. Het effect is echter ook afhankelijk van het týpe vanggewas. De WUR doet onderzoek naar de effecten van de vanggewassen die nu in de verplichte lijst staan na mais. Naar verwachting zal hier medio 2021 meer bekend over zijn.
De NitraatApp is ontwikkeld door Deltares als hulpmiddel voor agrariërs om zelf eenvoudig nitraatuitspoeling te meten. Vruchtbare Kringloop heeft zich al in een vroeg stadium aangesloten bij de Nitraatapp de eerste versies van de app getest. Met de app kunnen agrariërs eenvoudig met hun smartphone nitraatuitspoeling in het oppervlaktewater meten. Dat doen jullie actief! Bij enkele VKO-deelnemers hebben we peilbuizen geplaatst om ook de uitspoeling naar het grondwater te kunnen meten.
Als deelnemer aan Vruchtbare Kringloop ontvang je gratis teststrips en een legendakaart om uitspoeling te meten. Daarnaast is het nodig om de Nitraatapp van Deltares te downloaden op je smartphone. Vervolgens neem je met een beker een monster van het oppervlaktewater – of met een pulsje uit de peilbuis een monster van het grondwater. Open vervolgens de Nitraatapp en dip de teststrip 1 seconde in het bemonsterde water. Maak na 60 seconden een foto van de teststrip en vervolgens wordt de meetwaarde duidelijk via de Nitraatapp. In dit bericht staat een uitgebreide beschrijving van het uitvoeren van een nitraatmeting.
Nitraat meten is niet gemakkelijk en van veel processen afhankelijk, waar komt het water bijvoorbeeld vandaan? Vooral in oppervlaktewater meten is lastig, zegt mede-ontwikkelaar Simon Buijs van Deltares. “Oefening baart kunst! Daarnaast is het belangrijk om met een aantal zaken rekening te houden.”
- Voer een meting uit met droge, schone handen;
- Dip de teststrip niet langer dan 1 seconde in het water;
- Niet wapperen met de teststrip of droogblazen;
- Breng de teststrip goed in beeld, zonder schaduw en zonder vlekken;
Wil je een betrouwbaar resultaat van hoeveel nitraat je uitspoelt, meet dan in de winter, te beginnen bij oktober. Daarna kun je het gemiddelde van je wintermetingen nemen en met elkaar vergelijken. Hoe heb je het gedaan? En hoe verhoudt zich dat tot je mestgebruik? We weten vanuit onderzoeken dat het hoogste risico op nitraatuitspoeling te vinden is op gescheurd grasland en bouwland, zoals mais. Op blijvend grasland blijven de normen vaak onder het maximum van 50 mg per liter.
Dit is een veelgehoorde vraag: deelnemers meten via de Nitraatapp soms nauwelijks nitraatuitspoeling, maar horen via het waterschap dat er veel nitraatuitspoeling is gevonden. Hoe zit dat? Over het algemeen meet het waterschap vooral in grotere waterlopen, waarbij niet meer te achterhalen is van welke bron of van welk perceel het gemeten nitraat afkomstig is.
Nitraatconcentraties meten is lastig en metingen – ook op korte afstand van elkaar – kunnen sterk verschillen. Zelfs binnen één perceel zien we soms grote verschillen in uitspoeling. Wel is het zo dat als je veel meet op heel veel plekken er patronen ontstaan.
René Rietra, onderzoeker Wageningen Environmental Research legt uit hoe dat kan komen:
- Een deel van de variatie is te verklaren doordat nitraat vrijkomt na afbraak van mest tot ammonium dat weer wordt omgezet in nitraat. De nitraat wordt opgenomen door het gewas of spoelt uit en dat is afhankelijk van de periode in het jaar en neerslag op dat moment. Daardoor ontstaan sterk variërende nitraatconcentraties gedurende het jaar.
- Variatie kan ontstaan doordat nitraat wordt afgebroken als er geen zuurstof, maar wel OS is.
- Er kan ook sprake zijn binnen een perceel: maar hoe meer metingen hoe nauwkeuriger het gemiddelde wordt.
De droogte heeft invloed op de metingen. Zo is het vanwege de droogte in de zomer soms onmogelijk om te meten omdat er geen water in de sloot staat waarin je een meting kunt afnemen. Of er kan in de kleine hoeveelheid water die er wel is, sprake van een hogere nitraatconcentratie zijn. Minder regen betekent op dat moment minder uitspoeling, maar door minder regen groeit een gewas ook minder. Dat betekent dat het nitraat blijft zitten in de bodem totdat het wel gaat regenen: in de herfst en winter spoelt nitraat het meest uit.
Een meting in het bovenste grondwater is over het algemeen minder variabel dan een meting in het oppervlaktewater, vanwege de constantere aanvoer van water. Grondwater wordt namelijk gemiddeld 1 meter per jaar bijgevuld door regen. De peilbuizen bij VKO-deelnemers zijn op 2,5 meter diepte geplaatst dus meet op die diepte meet je tot anderhalf jaar – 2 jaar geleden.
Maatregelen om nitraatuitspoeling te verminderen naar minder dan 50 mg per liter richten zich vooral op bemesting en werken aan gezonde bodem. We noemen hier enkele voorbeelden. Zorg bijvoorbeeld voor voldoende mestopslag zodat je mest uitrijdt op het moment dat dat het beste is. Bewust je meststoffen optimaal, zo probeert Herman Krebbers van Delphy gedeelde bemesting uit door middel van precisiebemesting op ons demoveld. Rij alleen mest uit bij groeizaam weer; dus niet wanneer het droog is of in de nazomer/herfst. Dan is de bodemtemperatuur hoog en komt organisch gebonden stikstof sneller vrij.
Door een goed vanggewas in te zaaien in het najaar, wordt uitspoeling tegengegaan. Het draagt tegelijkertijd bij aan gezondere bodem en de vastgehouden stikstof komt in het voorjaar weer beschikbaar voor de plant. Ploeg zo min mogelijk om te voorkomen dat stikstof vrijkomt en gebruik grasland zo lang mogelijk. Kijk ook www.boerenvoordrinkwater.nl of www.agrarischwaterbeheer.nl/grondwaterbescherming voor meer informatie en maatregelen.